Wij spraken Johan Bouwer, emeritus hoogleraar GV en lector (bedrijfs)ethiek, en docent bij Alba-academie, over zijn persoonlijke ervaringen met ethiek in verschillende maatschappelijke-, politieke, culturele- en bedrijfsomgevingen.
Introductie
Johan Bouwer heeft over een lange periode ervaring opgedaan met het geven van onderwijs, trainingen en seminars op het gebied van de medische, professionele, begeleidings- en bedrijfsethiek, o.a. als Lector Ethiek in Onderneming en Professie en Hoogleraar Geestelijke Zorg in de Gezondheidszorg. Momenteel is hij onder meer extern lid en adviseur van de Ethische Commissie van PUM – een organisatie die zich inzet voor de economische en sociale ontwikkeling van midden- en klein bedrijven in landen met opkomende economieën.
Waar komt uw passie voor ethiek vandaan?
Ik ben opgegroeid in een land waar fout ‘goed’ werd genoemd en in een politiek systeem was verankerd. Mensen werden ontmenselijkt, hun rechten met voeten getreden. Het doordesemde alle relaties in de samenleving: persoonlijk, collectief, organisatorisch en ook publiekelijk. Dit maakte me heel gevoelig voor hoe mensen met elkaar omgaan, in al deze domeinen. En later in Nederland werd ik gegrepen door vragen van leven en dood, vooral in de medische setting. Denk aan zelfbeschikking, autonomie, de verhouding van het individu tot zijn/haar gemeenschap, rechten en plichten, macht en nog veel meer. En nóg later dienden bedrijfs- en professionele ethiek zich aan. Vragen rond integriteit en verantwoordelijkheid, arbeid en zin, eerlijkheid en transparantie, respect en goed doen borrelden toen in een andere context naar boven. Ik realiseerde me dat ethiek vibreert overal waar mensen met mensen (en ook met onze omgeving, de natuur) te maken krijgen – in álle gedragingen. Ethiek is de grondtoon van het lied dat ‘leven’ heet. Het draagt het leven. Het gaat erom de kunst te beoefenen om een goed en waardig leven te leiden. En dat is uitdagend en fascinerend.
Wat is uw motivatie om ethische dilemma’s binnen organisaties te belichten? En heeft u een Voorbeeld?
Organisaties zijn geen eilanden. Ze zijn niet ‘los’ van de omringende wereld te zien. En ze hebben een doel en een taak die ze graag willen waarmaken. Ze willen hun missie en visie graag goed ten uitvoer brengen. Dit is voor de meeste organisaties leidend. En dat moeten ze doen in een grillige, vaak onzekere, concurrerende wereld. Vaak is het zoeken geblazen naar het ‘goede spoor’ dat kan leiden tot succes of winst of het waarmaken van hun doel. Dit brengt onherroepelijk ethische dilemma’s met zich mee. Door inzicht te krijgen in de aard van deze dilemma’s en kennis van hoe ze kunnen worden opgelost, kunnen organisaties ‘beter zien’ welk spoor het meest begaanbare zou kunnen zijn. Bijvoorbeeld: biedt het inkopen van goedkope kleding van leveranciers die gebruikmaken van kinderarbeid een kledingzaak wel een goed alternatief voor het behouden van zijn concurrentiepositie? Of zijn er andere opties? Nog een voorbeeld: Is het slim van een bedrijf om biologische producten onder een groene label te verkopen, terwijl er geen eerlijk loon wordt uitbetaald of onderdelen van het productieproces onder onveilige omstandigheden worden vervaardigd?
Een laatste voorbeeld: Is het ethisch juist om ernstig zieke patiënten de goede medicijnen te verschaffen op een ‘wie het eerst komt, het eerst maalt’ basis, en wanneer het budget op is anderen een minder effectief medicijn te verstrekken? Ethische dilemma’s belichten is dus een hulpmiddel voor het blijven zoeken naar het goede spoor dat leidt naar het doel dat men voor ogen heeft – hoe moeilijk het ook mag zijn.
Wat zou er zijn als ethiek geen rol speelt in organisaties?
Armoede. Ethische armoede. Want als organisaties geen acht slaan op ethiek, dan ontnemen ze zichzelf een kans om gelukkige werknemers te kweken, die hun best doen om voor de organisatie eerlijke zaken te doen en goede diensten te leveren. Producten en diensten om trots op te zijn, om corruptie en fraude tegen te gaan, respect te oogsten bij hun klanten, leveranciers en ook de brede samenleving. Wat vervolgens weer goed is voor het imago, om een steentje bij te dragen aan de grote uitdagingen van onze tijd, zoals mensenrechten, armoede en zorg voor de aarde … Kortom: ethisch-zijn loont altijd. Hoe dan ook. En klanten hebben er een neus voor.
Wat wilt u met deze training meegeven aan de studenten?
Ik denk dat ieder mens een moreel geweten heeft. Bij de een is dat iets sterker ontwikkeld dan bij de ander. Deze training zet in op de ontwikkeling van een (nóg) sterker ethisch geweten … op grotere bewustwording van de eigen persoonlijke ethische waarden, maar ook van de ethische waarden van de organisatie waarin mensen werkzaam zijn. Deelnemers leren hoe die twee domeinen zich tot elkaar verhouden, hoe ze interfereren en elkaar beïnvloeden. Ze leren ook om ethische dilemma’s op de werkvloer te herkennen en krijgen handvatten aangereikt om ermee om te gaan.
Welke boodschap heeft u voor toekomstige studenten?
Ethiek gaat ten diepste over de vraag ‘Hoe leid ik mijn leven?’ Dit heb ik van Joe DesJardins. We vragen ons voortdurend – bewust of onbewust – af hoe we ‘goed en/of juist’ kunnen handelen. Want dat biedt ons zin in het leven, persoonlijk geluk en welbevinden, ook voor anderen met wie we te maken krijgen. Belangrijk om te onthouden is: ethiek is nooit zwart – wit. We bevinden ons altijd in grijs gebied … zoekend naar wat goed zou kunnen zijn in een specifieke situatie. En vaker dan we denken doen we dat samen met anderen. Dit maakt het bijzonder uitdagend, fascinerend en ook heel mooi!
Wat willen we vertellen over ons gedachtegoed (van Alba-academie en uzelf) als het gaat om ethiek? Wat maakt ons de juiste opleider?
Deze training is een logisch uitvloeisel van onze opleidingsvisie en ons mensbeeld. Het fundament onder al onze opleidingen en trainingen is het ‘Inclusive-model’ dat aandacht heeft voor heel het wezen van de mens en zijn/haar context. Het gaat ons om denken, voelen, handelen én zijn. Ethiek is er dus onlosmakelijk onderdeel van. Het doordesemt ons denken, voelen en handelen. Er komt bij dat we focussen op leiderschap: persoonlijk zowel als professioneel. We vragen van onze studenten om de moed op te brengen om hun plek in te nemen en te vertrouwen op hun innerlijke kompas. En dat innerlijke kompas zijn onze waarden, overtuigingen en normen. We kunnen onszelf niet aansturen, onszelf niet leiden als we er geen kennis van hebben en er niet op kunnen vertrouwen. En op zijn beurt kunnen we geen goede en ethische professionals of leiders zijn, zonder te kunnen vertrouwen op ons innerlijk, ethisch leiderschap. De oude filosoof Socrates heeft gezegd: ‘Een leven dat zichzelf niet onderzoekt, is geen menswaardig leven’. Daar draagt deze training aan bij.
Graag verwijzen we naar onze training De Ethische Professional en de Masterclass Professionele Ethiek in Organisaties.
Geschreven door:
Germa Franzen
Programma-manager, Alba-academie
Leave A Comment